Als overgang naar het UIT-festival op de Oude Markt vond vanmiddag de laatste activiteit plaats in het kader van het Festival De Oriënt. Terwijl buiten op de Oude Markt een heus festival-terrein was nagebouwd met circus- en schiettentjes, berichtte Andy Spyra binnen over de enorme tentenkampen in Afrika en het Midden-Oosten en over de miljoenen vluchtelingen die daar werden opgevangen. Van buiten drongen de vrolijke geluiden van het UIT-festival binnen door. In hoeverre de boodschap van Andy Spyra van binnen ook naar buiten zal doordringen blijft de vraag.
Spyra is fotojournalist voor de Duitse weekbladen Die Zeit en Der Spiegel en heeft zich gespecialiseerd in Afrika en het breder Midden-Oosten (inclusief Afghanistan). Een gebied met talloze gewelddadige conflicten en vanuit Europa wel als “gordel van instabiliteit” aangeduid. Maar Europa, zo betoogt Spyra, komt alleen in actie als een deel van die vluchtelingen de uitzichtloosheid daar beu is en dreigt over te steken naar het oude continent dat voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor hun ellende en haar welvaart nog steeds op die ellende bouwt.
De meeste mensen die in Afrika of in het Midden-Oosten, zo benadrukt Spyra, willen daar helemaal niet weg. Ze zijn in alle opzichten verbonden met hun land, dorp of stad en met de mensen die daar wonen. Zie bijvoorbeeld de inwoners van Aleppo die in hun belegerde stad willen blijven wonen ook al wordt een waar bloedbad voorspeld. Zolang er ook maar het geringste toekomstperspectief is, wil mijn blijven. Pas als dat perspectief verdwijnt gaat men zich op andere mogelijkheden richten.
Dit verhaal hebben we de afgelopen week al een paar keer eerder gehoord. Toen ging het echter uiteindelijk toch om de mensen die door het verdwijnen van het perspectief besloten verder te trekken richting Europa of die met lede ogen moesten toezien hoe de oorlog voort bleef woeden en de kans op vrede steeds kleiner werd.
Spyra focust nog wat verder op de achterblijvers die door ons, de internationale gemeenschap, in de steek worden gelaten en die daardoor in de toekomst een veel groter probleem kunnen vormen dan we nu geneigd zijn te denken. Met enkele foto’s maakt hij duidelijk onder welke alledaagse omstandigheden kinderen in Afghanistan, Irak, Syrië en de Sahellanden opgroeien. Vergeven van geweld dat voor hen niet alleen een werkelijkheid is geworden waarbuiten niets anders lijkt te bestaan, maar waarin ze niet zelden ook betrokken worden. Als kindsoldaat of seksslaaf. Met name in Afrika heeft Spyra portretten gemaakt – die ook in Concordia tentoongesteld hangen – van kinderen en jonge vrouwen die dit lot hebben moeten ondergaan en bij wie het trauma in de ogen en de rest van het gezicht te lezen is.
En denk maar niet dat er ook maar iets aan traumaverwerking gebeurd. Sterker nog. Jonge meisjes die als seksslavin door Boko Haram zijn gebruikt, zwanger zijn geraakt en als verder onbruikbaar terug naar huis worden gestuurd, worden thuis niet geaccepteerd. Zelf zijn bevuild en het kind dat ze ter wereld brengen zou de dorpsgemeenschap het liefst willen vermoorden. In plaats van thuis komen, staat hen dus niets anders te doen dan verder vluchten en door de VN opgevangen worden. Maar wat is hun toekomst? Naar huis kunnen ze niet en verder hebben ze niets.
Ook elders vindt uitsluiting plaats. Syrische vluchtelingen die in het noordoosten van het land de grens met Irak proberen over te streken, worden door de Koerdische milities gecontroleerd. Mensen die Koerdisch spreken mogen door; Arabisch-taligen worden tegengehouden en worden diep gewantrouwd. Misschien zijn het wel ISIS-strijders. De meeste vluchtelingenkampen in Noord-Irak worden ook midden in de woestijn gebouwd, in the middle of nowhere, zodat de vluchtelingen die daar verblijven er eigenlijk niet uit kunnen. Daarnaast worden ze door militairen bewaakt, alsof het broeinesten van terrorisme zijn.
En geleidelijk aan worden ze dat ook. Wat wil je? Je denkt dat je je land, dorp of stad tijdelijk ontvlucht. Voor een paar dagen, een paar weken misschien. Maar inmiddels zit je al een paar jaar in zo’n enorm, volledig geïsoleerd tentenkamp waar je helemaal niets kunt doen. Alleen maar wachten op voedsel en andere hulpgoederen die overigens steeds schaarser worden omdat de VN steeds minder geld te verdelen heeft voor het steeds maar groeiende aantal vluchtelingenkampen. Je zit met elkaar opeen gepropt en er ontstaan ruzies. Criminaliteit. Ouders geven hun trauma’s door aan hun kinderen.
De VN en westerse NGO’s komen vaak niet verder dan het lenigen van de ergste nood. Het geven van onderwijs aan de kinderen die in die kampen opgroeien zit er vaak niet in. In dat gat zijn allerlei wahabitische (islamitisch op Saoedische leest geschoeid) groeperingen gesprongen. In de jaren ’80 richtten zijn koranschooltjes in in de tentenkampen in Pakistan waar Afghaanse vluchtelingen verbleven en nu doen ze dat in Noord-Nigeria en in sommige kampen in het Midden-Oosten. Het is eigenlijk geen onderwijs, maar het reciteren van de koran dat de kinderen naar leren en volgens dit systeem gaan onderwijs en radicalisering hand in hand. Dit gebeurt gewoon, omdat de internationale gemeenschap niet bereid is om echt iets te doen aan en vooral met die talloze vluchtelingen: 2 miljoen in Nigeria, een veelvoud daarvan rond Syrië en Irak. We zijn niet bereid om de lessen te trekken van de madrassa’s uit Pakistan waar de Taliban werd opgeleid en stevenen dus met ons allen op een volgende generatie geradicaliseerde jongeren af die de oorlogstrauma’s, de teleurstellingen en de haat van hun ouders hebben overgenomen.
Syrië en Irak, zo benadrukt Spyra, waren landen met een goed geschoolde bevolking. Maar door de aanhoudende oorlog worden veel kinderen en jongeren niet meer door het onderwijssysteem bereikt en de best-opgeleide Syriërs en Irakezen zijn als eersten tot de conclusie gekomen dat hun toekomst niet in het Midden-Oosten maar in Europa of Amerika ligt. Zo ontstaat een enorme braindrain in die landen: er groeit een ongeschoolde generatie op en de geschoolden trekken weg. Dat geldt ook voor de christelijke bevolking in die landen. De oudere generatie is nog verknocht aan het historisch en cultureel erfgoed maar de jongeren kiezen eieren voor hun geld en zien geen persoonlijk perspectief meer om te blijven. En ook dat is een groot gemis, omdat zich onder die christenen in het Midden-Oosten en overigens ook in Afrika veelal de intelligentsia bevindt èn omdat de kerken in deze landen waar de staat volledig faalt eigenlijk de enige functionerende organisaties zijn als het om de opvang van vluchtelingen gaat.
Ook elders vindt uitsluiting plaats. Syrische vluchtelingen die in het noordoosten van het land de grens met Irak proberen over te streken, worden door de Koerdische milities gecontroleerd. Mensen die Koerdisch spreken mogen door; Arabisch-taligen worden tegengehouden en worden diep gewantrouwd. Misschien zijn het wel ISIS-strijders. De meeste vluchtelingenkampen in Noord-Irak worden ook midden in de woestijn gebouwd, in the middle of nowhere, zodat de vluchtelingen die daar verblijven er eigenlijk niet uit kunnen. Daarnaast worden ze door militairen bewaakt, alsof het broeinesten van terrorisme zijn.
En geleidelijk aan worden ze dat ook. Wat wil je? Je denkt dat je je land, dorp of stad tijdelijk ontvlucht. Voor een paar dagen, een paar weken misschien. Maar inmiddels zit je al een paar jaar in zo’n enorm, volledig geïsoleerd tentenkamp waar je helemaal niets kunt doen. Alleen maar wachten op voedsel en andere hulpgoederen die overigens steeds schaarser worden omdat de VN steeds minder geld te verdelen heeft voor het steeds maar groeiende aantal vluchtelingenkampen. Je zit met elkaar opeen gepropt en er ontstaan ruzies. Criminaliteit. Ouders geven hun trauma’s door aan hun kinderen.
De VN en westerse NGO’s komen vaak niet verder dan het lenigen van de ergste nood. Het geven van onderwijs aan de kinderen die in die kampen opgroeien zit er vaak niet in. In dat gat zijn allerlei wahabitische (islamitisch op Saoedische leest geschoeid) groeperingen gesprongen. In de jaren ’80 richtten zijn koranschooltjes in in de tentenkampen in Pakistan waar Afghaanse vluchtelingen verbleven en nu doen ze dat in Noord-Nigeria en in sommige kampen in het Midden-Oosten. Het is eigenlijk geen onderwijs, maar het reciteren van de koran dat de kinderen naar leren en volgens dit systeem gaan onderwijs en radicalisering hand in hand. Dit gebeurt gewoon, omdat de internationale gemeenschap niet bereid is om echt iets te doen aan en vooral met die talloze vluchtelingen: 2 miljoen in Nigeria, een veelvoud daarvan rond Syrië en Irak. We zijn niet bereid om de lessen te trekken van de madrassa’s uit Pakistan waar de Taliban werd opgeleid en stevenen dus met ons allen op een volgende generatie geradicaliseerde jongeren af die de oorlogstrauma’s, de teleurstellingen en de haat van hun ouders hebben overgenomen.
Syrië en Irak, zo benadrukt Spyra, waren landen met een goed geschoolde bevolking. Maar door de aanhoudende oorlog worden veel kinderen en jongeren niet meer door het onderwijssysteem bereikt en de best-opgeleide Syriërs en Irakezen zijn als eersten tot de conclusie gekomen dat hun toekomst niet in het Midden-Oosten maar in Europa of Amerika ligt. Zo ontstaat een enorme braindrain in die landen: er groeit een ongeschoolde generatie op en de geschoolden trekken weg. Dat geldt ook voor de christelijke bevolking in die landen. De oudere generatie is nog verknocht aan het historisch en cultureel erfgoed maar de jongeren kiezen eieren voor hun geld en zien geen persoonlijk perspectief meer om te blijven. En ook dat is een groot gemis, omdat zich onder die christenen in het Midden-Oosten en overigens ook in Afrika veelal de intelligentsia bevindt èn omdat de kerken in deze landen waar de staat volledig faalt eigenlijk de enige functionerende organisaties zijn als het om de opvang van vluchtelingen gaat.
Dat geldt laatste zowel voor de katholieke kerk in Noord-Nigeria als voor de verschillende kerken in Noord-Irak die Spyra bezocht heeft. En bij die kerkelijke vluchtelingenopvang zie je dan weer, aldus Spyra, dat oorlog mensen scheidt, maar dat oorlog mensen ook weer met elkaar verbindt. Namelijk als de slachtoffers van de oorlog centraal komen te staan en geholpen worden of elkaar proberen te helpen.
Die verbinding blijft echter beperkt tot de regio. Mondiaal betekent de oorlog vooral een scheiding. We kijken het liefst een andere kant op en scheiden onszelf van de slachtoffers daar. De vluchtelingen in Syrië en Irak staan dan nog enigszins in onze belangstelling, maar aan die in Afrika gaan we gewoon voorbij. We zijn ons niet of nauwelijks bewust van hun bestaan. Maar of we nu willen of niet, we zijn verbonden met het leed en de uitzichtloosheid die zich daar steeds verder opbouwen. We kunnen onze ogen wel sluiten, hekken om Europa bouwen en Frontex nog verder versterken, op een goed moment kunnen we het niet meer tegen houden en ligt het domweg op ons bord.
We zullen ons moeten gaan realiseren dat de welvaart en het comfort waarvan we dagelijks genieten in Europa niet langer houdbaar is en dat we niet onbekommerd kunnen blijven doen alsof er geen oorlogen, conflicten en vluchtelingencrises in Afrika en het Midden-Oosten bestaan. Met zijn fotografie probeert Andy Spyra ons dit onder ogen te laten zien en ons uit onze comfortzone te halen.
Zelf heeft hij met een aantal collega-journalisten die net als hij deze vluchtelingenkampen in Afrika en het Midden-Oosten regelmatig bezoeken een stichting opgericht om in ieder geval de vrouwen en meisjes in Nigeria te helpen (“The Stolen Girls”). Waar de politieke situatie in Syrië steeds complexer wordt nu allerlei regionale en mondiale machten actief in de daar woedende oorlog betrokken zijn, is de situatie in Nigeria relatief eenvoudig aan te pakken. We hebben daar vooral te maken met een falende staat en verschillende strijdgroepen die onder andere worden gebruikt door Westerse multinationals als Shell (vanwege de olie) en Aréva (vanwege het uranium). Nigeria is eigenlijk geen staat, maar een verzameling volkeren die heel gemakkelijk tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden en ook worden. Van de enorme rijkdom van het land aan delfstoffen profiteert slechts een heel kleine bovenlaag.
Eigenlijk, zo besluit Andy Spyra, kunnen we nu voor het eerst in de wereldgeschiedenis zien wat de gevolgen zijn van onze Westerse manier van leven en de uitbuiting van anderen die nodig is om dat in stand te houden.
En ondertussen klinkt het feestgedruis van buiten door in de ruimte waar wij dit verhaal vanmiddag gehoord en gezien hebben.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten