maandag 12 oktober 2015

Wapentuig vindt zijn weg van Twente naar het Midden-Oosten

Toen ruim een jaar geleden de doorstart van de militaire vliegbasis Twenthe als burgerluchthaven niet door leek te gaan, gaven de gemeente Enschede en de provincie Overijssen de vervolgens ingestelde Commissie van Wijzen in haar zoektocht naar een nieuwe motor voor werkgelegenheid mee dat “activiteiten rond luchtvaart, zoals nieuwe materialen, drones, veiligheidstechnieken etc. een groeimarkt zijn.” De commissie nam deze suggestie serieus en kwam met het plan voor een Technology Base Twente dat in de praktijk erg goed lijkt aan te sluiten bij de reeds in Twente aanwezige grote defensiebedrijven Thales en Ten Cate. Vanuit Enschede voor Vrede is daar dan ook bezwaar tegen gemaakt en vanavond vond over deze ontwikkeling een bijeenkomst plaats met Mark Akkerman, onderzoeker bij de organisatie Stop Wapenhandel.



Mark Akkerman voerde om te beginnen aan dat er een militarisering van de hele veiligheidssector heeft plaatsgevonden. Defensie en “security” zijn steeds meer vermengd geraakt. Met name sinds de aanslagen van 11 september 2001 richten wapenfabrikanten zich steeds meer op de veiligheidssector waarbij te denken valt aan zogenaamde homeland-security, grensbeweging en cyber-security. De (technologische) ontwikkelingen zijn in belangrijke mate aanbod-gedreven vanuit de industrie, maar sluiten aan bij de verhevigde roep om veiligheid in politiek en samenleving.
Door de vermenging is vaak lastig na te gaan wat “security” nu precies inhoud. Gaat het alleen maar om politionele zaken, brandveiligheid of zelfs alleen maar om product-veiligheid of zijn er al militaire zaken in beeld? Een voorbeeld hiervan is het platform “Twente Safety & Security

Een andere variant van de vervaging wat nu precies “defensie-industrie” is, is de claim dat Nederland geen wapens produceert. Inderdaad worden in Nederland geen geweren en pistolen gemaakt, maar de militaire industrie is een stuk geavanceerder dan dat. In moderne oorlogvoering komen heel veel hightech onderdelen bij elkaar en waarnemings- en communicatiemiddelen zijn minstens net zo belangrijk als het uiteindelijke vuurwapen. En juist op dat vlak van waarnemings- en communicatiemiddelen ligt (onder andere) de kracht van de Nederlandse defensie-industrie: het zijn alle kleine onderdelen en ondersteunende diensten die bijdragen aan het wapengeweld en er zelfs een cruciale rol in spelen. Met name hier in Twente.

In Twente zijn twee grote spelers op internationale defensiemarkt gevestigd: Thales en Ten Cate. Daarnaast telt Twente nog een twintigtal kleinere bedrijven, o.a. toeleveringsbedrijven voor met name Thales waarvan een aantal de afgelopen jaren is afgesplitst. Met dit alles vormt Twente binnen Nederland inderdaad wel één van de concentratiepunten van de militaire industrie.

De grootste en meest bekende is dus het in Hengelo gevestigde Thales Nederland, vroeger Hollandse Signaal Apparaten (HSA) genoemd. Het is inmiddels onderdeel van een groot Frans wapenbedrijf, Thales, dat binnen Europa op de vierde plek staat en wereld wijd op de 10de plaats. Thales Nederland of HSA is bekend van de Goalkeeper die tijdens de Golfoorlog goede diensten bewees aan de Nederlandse marine en die onder andere geleverd wordt aan Chili en Peru (die nog niet zo heel lang geleden nog een grensgeschil hadden uit te vechten) en aan Qatar, dat een stevig partijtje meeblaast in de oorlogen die op dit moment in het Midden-Oosten (Libië, Syrië, Irak, Jemen) gaande zijn.

Andere radar- en vuurleidingsystemen worden door Thales geleverd aan Algerije, Maleisië, Turkije, Oman, Indonesië, Colombia en heel recent heeft de Nederlandse regering een exportvergunning afgegeven naar Egypte waar sinds een paar jaar een militaire regering aan de macht is en waarvan de marine een blokkade op Jemen uitvoert. Het hele besef van 2011 dat de bevolking in het Midden-Oosten met “onze” wapens werd onderdrukt, lijkt inmiddels al weer helemaal vergeten en het is business as usual. Dat geldt ook voor de communicatie-apparatuur van Thales waarvan de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië belangrijke afnemers zijn. De exportvergunning naar Egypte probeert Stop Wapenhandel overigens samen met een advocaat te verhinderen.

Minder bekend als defensiebedrijf dan Thales, maar inmiddels toch uitgegroeid tot een belangrijke speler is Ten Cate. Het gaat in dit geval vooral om beschermende kleding en Ten Cate is daarbij hofleverancier van het Amerikaanse leger en met name van de special forces die sowieso nergens voor terugdeinzen en al helemaal niet met deze kleding die henzelf vrijwel onkwetsbaar maken. Daarnaast maakt Ten Cate bepantsering voor tanks, schepen, vliegtuigen en helikopters. De lijst afnemers is bij Ten Cate minder openbaar dan die bij Thales, maar uit het feit dat Ten Cate onlangs een verkoopkantoor in de Verenigde Arabische Emiraten heeft geopend en uitgebreid aanwezig was op de IDEX-wapenbeurs begin dit jaar in Abu Dhabi, mag je afleiden dat ze zich ook actief op de groeimarkt in het Midden-Oosten richten. Daarnaast zijn ze toeleveraar van andere grote wapenbedrijven. Overigens wordt het bedrijf, dat nu nog aan de beurs genoteerd is, binnenkort overgenomen door een paar hedgefondsen (Gilde en Parcom) en door ABN Amro Participates waarbij het om een bedrag van 675 miljoen euro zou gaan.

Dat waren de grote. Dan is er nog een hele reeks “kleintjes” actief, zoals het in Almelo gevestigde MAFO Naval Closures dat vooral deuren voor marineschepen maakt en Turkije en Israël tot haar klanten rekent. Daarnaast het Hengelose bedrijf PM Aerotec (voorheen Tecnovia) die onderdelen voor gevechtsvliegtuigen en helikopters, maar ook voor tanks en pantersvoertuigen maakt. Ze levert onder ander onderdeln voor de Apache gevechtshelikopters en voor de Black Hawk helikopter die veelal worden ingezet bij “buitengerechtelijke executies” (zoals die van Bin Laden). Ook is PM Aerotec leverancier van onderdelen van de zonnepanelen die door Airbus Defence and Space Netherlands voor het EU-navigatiesysteem Galileo worden gebruikt. Dat wordt als een civiel project gepresenteerd maar enkele jaren geleden schreef de EU hier zelf al over: “Although designed primarily for civilian applications, Galileo will also give the EU a military capability”. PM Aerotec is overigens ook betrokken bij de productie van de Joint Strike Fighter niet als het Bornse bedrijf Dutch Shape, het van Urenco afgesplitste Almelose bedrijf Aeronamic en het Oldenzaalse DAP Technology.

In de achtertuin van Thales staat het bedrijf Norma dat zich presenteert als producent van ultraprecieze mechatronica en dat toeleverancier is van Thales en andere wapenproducenten. Samen met onder andere Ten Cate ontving Norma in september 2014 een subsidie van 1,5 miljoen euro van de provincie Overijssel in het kader van de “Factory of the Future” programma. In Enschede, tenslotte, is het bedrijf RE-liON gevestigd, dat is voortgekomen uit de vakgroep Human Machine Interaction van de Universiteit Twente en dat in de defensiesector actief is als producent van technologie om special forces te trainen. Eén van hun producten is het zogenaamde “Black Suit”

Kortom, er zijn nogal wat defensiebedrijven in Twente en als het aan de Commissie van Wijzen ligt, dan komen er nog meer bij van de “Technology Base Twente” richt zich onder andere op “Defense and emergency response” en “Safety and security”. De keuze voor juist deze speerpunten wordt eigenlijk nauwelijks onderbouwd en zou elke oplettende lezer ook moeten bevreemden, omdat het rapport eigenlijk zelf laat zien dat andere sectoren veel kansrijker zijn en bovendien voor meer werkgelegenheid zorgen.

Het lijkt erop dat vooral Ten Cate op deze Technology Base inzet. Zij waren met hun bestuursvoorzitter Loek de Vries als enig Twents bedrijf in de Commissie van Wijzen vertegenwoordigd en zij maakten eerder dit jaar al bekend een nieuwe composietfabriek op het voormalige luchtmachtbasisterrein te willen bouwen, waarmee ze de krant lieten noteren “maar we gaan er niet allen zitten” en ook “haast is geboden”. Het heeft nog niet veel opgeleverd.

Een ander idee dat steeds als belofterijk wordt gepresenteerd is dat van een “drone valley”. Maar ook hier kun je vraagtekens zetten bij de levensvatbaarheid. Het voormalige marinevliegveld Valkenburg wil dat namelijk ook. In de de grote concurrentieslag organiseert met in Twente komend jaar maart een grote drone-conferentie.

Als de suggestie moet zijn dat de Twentse defensie-industrie een flinke vinger in de pap heeft als het om de bestemming van het voormalige luchtmachtbasisterrein gaat, dan kan naast het lidmaatschap van Loek de Vries van Ten Cate in de Commissie van Wijzen gewezen worden op de twee enige vertegenwoordigers van het bedrijfsleven in het “Topteam” dat deze plannen verder moet invullen. De voorzitter van het Topteam is Aad Veenman, voormalig lid van de Raad van Bestuur van Stork en commissaris bij Urenco en Ten Cate en het andere lid dat afkomstig is uit het bedrijfsleven is Frank Biemans, directielid van Norma en daarvoor werkzaam geweest bij Thales.

Ook rond andere afgestoten luchtmachtbases ontstaan initiatieven die met name vanuit de Nederlandse defensie-industrie samen met de lokale overheden worden gepromoot. Rond Gilze-Rijen gaat het om “Gate2”, rond Woensdrecht om “Aviolanda” (waar zich vooral de JSF-sector zou moeten concentreren), rond Valkenburg is eerder het dronesinitiatief al genoemd en rond Eindhoven is altijd al een stevige defensie-industrie geconcentreerd geweest. In Twente zelf heeft de Technology Base Twente nog geduchte concurrentie van het High Tech Park rond Thales in Hengelo en verder is er nog de Hague Security Delta waar overigens het eerder genoemde Twente Safety and Security deel van uitmaakt.

De conclusie van Mark Akkerman luidt dan ook dat de keuze voor het aantrekken van defensie- en security-industrie inhoudelijk gezien verwerpelijk is maar economisch gezien ook nog eens onduidelijk. Het lijkt er bijna op dat de Technology Base Twente vooral een nieuw bedrijventerrein voor Ten Cate vormt en dat je het dus niet over het creëren van nieuwe werkgelegenheid hebt maar over het verplaatsen van werkgelegenheid binnen Twente. De overheid laat zich enkel meeslepen in een zoektocht naar bergen goud, maar misschien zijn die er gewoon niet.

Na de pauze is vooral de vraag aan de orde wat we tegen deze ontwikkeling kunnen doen. Laten zien wat er gaande is en benadrukken dat er alternatieven zijn. En misschien iets ondernemen rond de drones-expositie in maart.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten