Het interreligieus onderwijsprogramma richt zich nu dus vooral op christenen en moslims in Bethlehem en omgeving en Ramallah en omgeving. Het gaat allang niet meer om de dialoog, maar meer om wat Fuad “preventieve educatie” noemt: onderwijs om vooroordelen weg te nemen, kloven te overbruggen en op den duur te voorkomen dat groepen als vijanden tegenover elkaar komen te staan en dat kerken in brand worden gestoken zoals nu in Nigeria gebeurt. Om een dam op te werpen tegen het extremisme dat ook in Palestina en de buurlanden om zich heen grijpt. Het gaat dus niet om een dialoog in de traditionele zin, maar om het gezamenlijk bouwen van een samenleving waarin mensen met verschillende religieuze achtergronden daadwerkelijk samen kunnen leven.
Vervolgens sprak Rania Murra, die in 2011 in Enschede is geweest, over het Soemoed Huis van Verhalen. Het huis, een Vrouwenhuis, staat vlakbij het Graf van Rachel, de tweede vrouw van Jacob, die in het kraambed overleed bij de geboorte van haar jongste zoon Benjamin. Deze zou in Bethlehem geboren zijn en dus is Rachel daar gestorven. Rachel is niet uitsluitend joods; ook christenen en moslims kennen haar en vrouwen uit al deze drie monotheïstische stromingen voelen met haar mee als het gaat om het sterven van vrouwen in het kraambed. Voor joodse, christelijke en islamitische vrouwen was en is Rachels graf dus een belangrijke plek en een belangrijk pelgrimsoord.
Bij het bouwen van de afscheidingsmuur heeft Israël echter bepaald dat Rachel en haar graf uitsluitend joods zijn en de muur een hele rare uitstulping door Bethlehem laten maken om Rachels graf aan de Israëlische kant van de muur te krijgen. Christelijke en islamitische vrouwen kunnen sindsdien niet meer bij Rachels graf komen en één van de vrouwen uit Bethlehem merkte daarbij op: “Rachel werd begraven toen ze dood was, wij worden begraven terwijl we nog leven.”
Rania Murra heeft een achtergrond in gender en ontwikkeling besprak met de vrouwen van Bethlehem wat te doen. Natuurlijk kan een vrouwengroep de muur niet omverwerpen, maar ze kan wel voorkomen dat vrouwen zich nog langer levend begraven zouden voelen. Vrouwen werden uitgenodigd om hun verhalen te vertellen en, mede geïnspireerd door het “Huis van Verhalen” dat vanuit de Enschedese kerken in de wijk Roombeek werd opgericht als ontmoetingsplek voor mensen die de Vuurwerkramp hadden meegemaakt, werd kreeg het centrum de naam Soemoed Huis van Verhalen (Soemoed is het Arabische woord dat vaak met volharding, standvastigheid wordt vertaald en als karaktertrek van het Palestijns verzet tegen de Israëlische bezetting wordt gezien).
Verhalen van Bethlehemse vrouwen zijn inmiddels opgetekend en in de vorm van posters op de afscheidingsmuur aangebracht. Deze posters worden gesponsord door groepen in het buitenland, waaronder vrij veel Nederlandse groepen (de Oecumenische Vrouwengroep Twente – Bethlehem heeft 5 dergelijke posters gesponsord).
Een van de doelen van het Soemoed Huis van Verhalen is ook om christelijke en islamitische vrouwen bij elkaar te brengen en te houden. Rania vertelt hoe Israël stelselmatig probeert om beide groepen uit elkaar te spelen en tegen elkaar op te zetten. Zo is het voor christelijke Palestijnen mogelijk om met name rond Pasen naar Jeruzalem te gaan; voor islamitische Palestijnen is er niet zo’n algemene regeling. Dat zou islamitische Palestijnen afgunstig kunnen maken op christelijke Palestijnen en christelijke Palestijnen iets positiever kunnen laten denken over de Israëlische politiek dan islamitische Palestijnen. Maar ook probeert Israël een onderscheid te maken door Palestijnse christenen die in Israël wonen officieel niet langer als “Arabier” te beschouwen en ze dus tot een ander volk te maken dan Palestijnse moslims. Het AEI benadrukt: “wij zijn één Palestijns volk en laten ons niet langs religieuze lijnen verdelen.”
Uit dank voor de ontvangst werd een paaskaars aangeboden namens de Protestantse Gemeente Enschede en ook de nieuwste flyer van het Enschedese Huis van Verhalen. Overigens is Rania onlangs in het internationaal bestuur van Pax Christi International gekozen en ze liet geheel ongevraagd in deze Nederlandse groep weten dat ze de recente naamwijzing van IKV Pax Christi in enkel Pax volstrekt absurd vond. Maar dat terzijde.
Na deze twee inleidingen was het de hoogste tijd voor koffie en een optreden van het Bethlehem Soemoedkoor waarvan een deel in 2011 in de Jacobuskerk in Enschede heeft opgetreden en die een DVD hebben uitgebracht met kerstliederen “vanachter de muur”.
In het voorstellingsrondje dat aansluitend werd gehouden, bleken zich bij dit optreden ook twee Duitse vrouwen bij onze groep te hebben aangesloten. Zij benadrukten dat er tussen Duitsland en Nederland inmiddels geen grens meer was. Gevraagd naar de motivatie van de vrouwen om aan dit koor deel te nemen, was het antwoord dat je van zingen energie kreeg, maar ook vooral positieve energie en geen negatieve. Bovendien hadden ze het al een keer meegemaakt dat er van de andere kant van de muur werd meegezongen. Je kunt de muur er dus niet mee afbreken maar wel doorbreken.
Toen was het tijd voor de bezichtiging van de muur. Toine van Teeffelen leidde ons weer rond en maakte duidelijk dat de weg waar het Soemoed Huis van Verhalen aan staat ooit een belangrijke doorgaande weg was naar Rachels graf waar allerlei souvenirwinkeltjes en eettentjes aan stonden. De muur loopt nu voor een deel over de middenberm van de weg waarbij de rijbaan aan de Israëlische kant van de muur naar Rachels graf voert en de gehalveerde rijbaan aan Palestijnse kant het restantje vormt van wat ooit een doorgaande weg van Jeruzalem naar Hebron was.
op de voorgrond is de oude middenberm van Hebron Road nog te zien; achter de muur de Israëlisch weg naar Rachels graf; links naast de toren de sterk versmalde doorgaande weg naar Bethlehem; zie ook volgende foto
Naar verluid is de weg aan de Israëlische kant misschien wel breder dan de halve rijbaan die aan de Palestijnse kant is overgebleven, maar tenminste net zo benauwend omdat deze tussen twee 9 meter hoge muren doorvoert: alleen Rachels graf en de weg ernaartoe zijn van het Palestijnse Bethlehem afgesneden.
Door deze afsnijding is echter een omvangrijk stuk land recht tegenover het Soemoed Huis van Verhalen praktisch onbereikbaar geworden voor de Palestijnse eigenaren, waaronder de Armeense kerk van Bethlehem. Volgens een oude Ottomaanse wet valt land dat drie jaar lang niet bewerkt is door de eigenaar na die drie jaar automatisch toe aan de staat en op basis van die Ottomaanse wet tracht de Israëlische regering deze landerijen nu in bezit te krijgen omdat de eigenaren het land immers niet hebben kunnen bewerken omdat die Israëlische regering hen zelf de toegang heeft verhinderd. Op grond van dit laatste proberen de eigenaren hier nog tegen te procederen bij het Israëlisch hooggerechtshof, maar volgens Toine zou enige druk van buitenaf geen kwaad kunnen. Misschien juist wel van kerken omdat het hier om het eigendom van de Armeense kerk en overwegend christelijke boeren gaat.
het door Israël te confisqueren gebied ligt achter de muur; aan de horizon doemt een Israëlisch nederzetting op die door Israël tot “groot-Jeruzalem” wordt gerekend
Ook verschillende souvenirwinkels en horecagelegenheden zijn door de muur afgesneden van hun klanten die Rachels graf kwamen bezoeken. De souvenirwinkel van Clair Anastas (van drie kanten omsloten door de 9 meter hoge muur) is bekend en wordt nu vooral door “muur-toeristen” bezocht:
een uithangbordje van naar Clairs souvenirwinkel aan de muur langs Hebron Road
die zijstraat is overigens zelf ook naar de muur vernoemd….
Vanaf het Soemoed Huis van Verhalen richting Clairs souvenirshop en nog verder doorlopend hangen inmiddels meer dan 100 muurposters met verhalen van Bethlehemse vrouwen en dromen van Bethlehemse jongeren. Samen vormen ze de “Wall Museum”; volgens Rania niet om de muur mooier te maken maar om juist de lelijkheid van de muur te laten zien.
Eén van de vijf posters die gesponsord zijn door de Oecumenische Vrouwengroep Twente-Bethlehem:
De gemeente Gorinchem heeft een eigen muurposter opgehangen, met onder andere de handtekening van de burgemeester. Een voorbeeld dat navolging verdient:
Onze groep, de muur en de posters:
Even verderop een mooie muurschildering die laat zien hoe de vrede geketend kan zijn aan een aaneenrijging van woorden van angst en haat:
Nog even een beeld van de muur:
En nog één (met op de achtergrond muurposters van het AEI Jongeren Media Centrum, dat we ’s middags zouden bezoeken):
Pal naast het Palestinian Conflict Resolution Center Wi’am staat onderstaande poort dat een gewapende vorm van conflictoplossing mogelijk moet maken, namelijk een uitval van het Israëlisch leger.
Nog weer iets verderop wordt ons de richting gewezen naar het iets verderop gelegen Palestijnse vluchtelingenkamp Aida.
Het is een kamp dat in 1948 werd ingericht voor de bewoners van dorpen rond Bethlehem die plaats moesten maken voor Israëlische nederzettingen. Mensen uit deze dorpen en hun kinderen en klein- en achterkleinkinderen wonen hier dus al meer dan 65 jaar met ondersteuning van de speciaal door de VN voor Palestijnse vluchtelingen in het leven geroepen UNRWA. Zowel het VN-kantoortje als de huissleutel boven de toegangspoort tot het vluchtelingenkamp symboliseren de aanvankelijke hoop en de uitzichtloosheid na zo lange tijd. Op de achtergrond weer de alomtegenwoordige muur met de bewakingstoren.
Toch wordt binnen het vluchtelingenkamp het recht op terugkeer nog wel levend gehouden:
De dorpen rond Bethlehem waar de vluchtelingen van het Aida-kamp uit afkomstig zijn, waren voornamelijk islamitisch, vandaar de moskee op een centrale plek in het vluchtelingenkamp.
Toen de paus enkele jaren geleden Bethlehem bezocht en ook het vluchtelingenkamp wilde bezoeken werd tegen de Israëlische afscheidingsmuur een soort openluchttheater gebouwd met hieronder de tribune …
… en hieronder het podium. Na de paus zou hier onder andere ook Ali B hebben opgetreden. Het witte vlak op de muur wordt gebracht voor filmvertoningen zodat die bouwwerkje ook een openluchtbioscoop is voor het vluchtelingenkamp.
Direct naast dit openlucht cultuurcentrum is een grote muurschildering aangebracht die een andere taal spreekt dan de muurposters van het AIE Soemoed Huis van Verhalen en het AIE Jongeren Media Centrum:
De taal aan de rechterkant is gedeeltelijk in het Nederlands:
En links spreekt wanhoop mee:
(zo blijkt uit dit detail:)
Toine vertelde dat er met enige regelmaat opstootjes plaatsvinden in dit vluchtelingenkamp, met name na afloop van het vrijdaggebed, waarbij het Israëlisch leger uitrukt om met harde hand de orde te herstellen. Daarbij vallen ook nog regelmatig doden.
Het falafelrestaurant Afteem waar we vervolgens lunchen blijkt ook in 1948 opgericht te zijn door een Palestijnse bakker die uit Jaffa verdreven werd. In het restaurant blijken we niet de enige Nederlanders te zijn; even verderop zit een groep Marokkaans-Nederlandse jongeren. Het bevestigt het verhaal van onze gastvrouw dat er ook veel Marokaanse Nederlanders naar Bethlehem komen.
Na de lunch bezoeken we de Geboortekerk die keizer Constantijn, na zijn verheffing van het christendom tot staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk, heeft laten bouwen boven de grot waar volgens de verhalen van de bevolking van Bethlehem de stal was waar Jezus is geboren. De kerk van Constantijn werd vernield tijdens een opstand van Samaritanen in de zesde eeuw na christus tegen de christelijke gezagsdragers van het Oost-Romeinse Rijk waarna de kerk onder Justitianus werd herbouwd. De Perzen hebben het een eeuw later intact gelaten omdat zij zich verbonden wisten met de Wijzen uit het Oosten en ook de moslims hebben de geboortekerk nooit geweld aan gedaan omdat zij Isa als belangrijke profeet beschouwen. Zodoende is de geboortekerk één van de oudste zo niet de oudste christelijke kerken ter wereld die nog steeds als kerk in gebruik is.
Eigenlijk zijn het trouwens drie kerken. De kerk boven de geboortegrot is Grieks-Orthodox:
Direct ernaast is een Armeens Apostolisch altaar:
En daar weer naast is een vrij nieuwe Rooms-Katholieke kerk gebouwd:
Er zijn wel eens wat fricties tussen de verschillende geloofsgemeenschappen. Volgens mijn reisgidsje is de ster die in de grot de exacte plek aangeeft waar Jezus geboren zou zijn eigendom van de Rooms-Katholieke kerk en zou daar in 1717 zijn aangebracht. Tijdens een onderling geschil is deze ster door de Grieks-Orthodoxe kerk in 1847 weggehaald waarop de Ottomaanse autoriteiten de Grieks-Orthodoxe kerk zes jaar later gedwongen zouden hebben die ster weer terug te plaatsen. Deze strijd tussen de door de Ottomanen gesteunde Rooms-Katholieke Kerk en de Grieks-Orthodoxe Kerk zou één van de factoren zijn geweest die hebben geleid tot het uitbreken van de Krimoorlog in 1853 tussen het Ottomaanse Rijks, Groot-Brittannië en Frankrijk aan de ene kant en Rusland aan de andere kant. Een vandaag wel erg actuele kwestie. Hieronder de bewuste ster:
Na de Geboortekerk gaat de hele groep verder naar de even verderop gelegen Kerk van de Melkgrot: de grot waar Maria Jezus voor het eerst gezoogd zou hebben. Daarna maakt een kleine Enschedese groep zich los van de grotere groep om in de tuin van het nog weer iets verderop gelegen eerdere centrum van het Arab Educational Institute de boom en gedenkplaat te bezoeken voor de op 30 oktober 2006 overleden studentenpastor Kees Kuyvenhoven die de contacten tussen Twente en het AEI in Bethlehem heeft gelegd en ook aan het begin staat van de Oecumenische Vrouwengroep Twente-Bethlehem die Bethlehem bezocht toen Kees overleed.
En dat brengt ons tot het laatste programma-onderdeel van deze drukke dag: een bezoek aan het AEI Jongeren Media Huis in de oude binnenstad van Bethlehem en een ontmoeting met jongeren uit Bethlehem.
De coördinator van het AEI Jongeren Media Huis, Roger Salameh, legde uit dat in dit Huis vier leeftijdsgroepen jongeren bij elkaar komen: basisschoolleeftijd, middelbare schoolleeftijd, universiteitsstudentenleeftijd en jong-afgestudeerdenleeftijd. Ze spreken over alles wat hen als jongeren in Bethlehem bezighoudt. In de loop van het jaar worden verschillende excursies georganiseerd en in de zomermaanden een zomerschool. De gesprekken verlopen, net als elders bij het AEI, volgens het RRCA-stramien: read-reflect-communicate-act oftewel lezen-reflecteren-communiceren-handelen.
Gevraagd naar het thema religie antwoordde de groep dat dit voor hen geen issue was. Ze zijn in Bethlehem gewend om als christenen en moslims naast elkaar te leven en weten genoeg van elkaars godsdienst om elkaar daar niet over te hoeven bevragen. Wat wel aan de orde komt is wat je daar dan vervolgens mee doet. Hoe godsdienst menselijk blijft en de mensheid ook verder kan brengen. “It’s about humanity”.
Een andere vraag betrof de oplossing die deze jongeren zagen voor het Israëlisch-Palestijns conflict. Eén van de jongeren maakte duidelijk dat dat een heel moeilijke vraag was waar ook bepaald niet eensluidend over werd gedacht, maar dat hij zelf tot het inzicht was gekomen dat de enige oplossing het toewerken naar een één-staat-oplossing was in plaats van de door iedereen onderschreven twee-statenoplossing. Van die tweede (Palestijnse) staat blijft namelijk bitter weinig over en uiteindelijk zullen Israëli’s en Palestijnen, joden, christenen en moslims toch met elkaar moeten samenleven op dat kleine stukjes tussen Jordaan en Middellandse Zee. Dat kan dan maar beter in één land.
Een groter contrast tussen deze uitspraak en wat we vandaag aan afscheidingsmuren hebben gezien was niet denkbaar.
In de Enschedese woongemeenschap de Wonne hangt sinds de Bethlehem Boulevard van afgelopen december de tekst van een door het Jongeren Media Centrum gemaakte muurposter die hetzelfde uitdrukt:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten