Het enige moment waarop tijdens het politieke onderdeel van de 1 mei viering iets van een relatie met de synagoge gelegd kon worden, was toen de vierde en laatste vragensteller zich afvroeg of de PvdA de stekker niet uit de samenwerking met de VVD zou moeten trekken, nu deze zich zo hardvochtig opstelt tegenover de bootvluchtelingen op de Middellandse Zee. Kerstens boog de vraag bij naar de deze dagen gehouden politieke discussie over het moeizaam tussen PvdA en VVD gesloten akkoord over “Bed, Bad en Brood”. Net als de akkoorden die de PvdA de afgelopen jaren met de VVD moest sluiten over arbeid en sociale zekerheid, is ook dit natuurlijk een compromis waarbij erg veel water bij de wijn gedaan moest worden. Kerstens zei echter te hopen dat net als het compromis over arbeid en sociale zekerheid in de daaropvolgende onderhandelingen met de sociale partners aanmerkelijk socialer is geworden, ook het akkoord over de opvang van vluchtelingen in de komende onderhandelingen hierover met de gemeenten nog een stuk humanitairder zal worden.
In het tweede deel van de 1-mei-viering stond juist de synagoge centraal. Irene Berg van de Nederlands-Israëlitische gemeente Enschede en van de stichting Vrienden Synagoge Enschede hield een inleiding die vervolgens werd voortgezet in een rondleiding door Frank van Zuijlen die zichzelf introduceerde als de vader van voormalig PvdA-Tweede-Kamerlid Marriët van Zuijlen.
Irene Berg begon met een historische schetst. Uit een briefwisseling tussen het stadsbestuur van Enschede en de drost van Twente uit 1767 weten we dat er toen 3 uit Oost-Europa afkomstige joodse gezinnen in Enschede woonden. Zij werden in deze briefwisseling met wantrouwen beschreven en daarbij komt vooral het verontrustende feit aan bod dat de kinderen van deze drie gezinnen inmiddels de huwbare leeftijd hebben bereikt, zodat gevreesd wordt dat deze kleine gemeenschap zich spoedig uit zou breiden. In 1796 worden de joden, die tot dan toe alleen maar gedoogd werden, erkend als staatsburger. Dat betekent echter nog niet dat ze ook worden toegelaten tot het onderwijs en tot de gildes. Pas twee jaar later volgt de godsdienstige gelijkberechtiging waarop de joodse gemeenschap in Enschede in één van hun woonhuizen op zaterdag synagoge houdt. In 1834 kan in Enschede de eerste, overigens met financiële steun van niet-joodse Enschedese burgers, speciaal voor dat doel gebouwde synagoge in gebruik genomen worden. Bij de alomvattende stadsbrand van 1862 brandt ook deze synagoge af, maar in 1865 staat de tweede synagoge op vrijwel dezelfde plek aan de toenmalige Achterstraat, thans Stadsgravenstraat. Op de plaats van de eerste synagoge verrijst de joodse school die als gebouw nog steeds aan de Stadsgravenstraat staat. Deze twee synagoge is begin 20ste eeuw echter te klein voor de groeiende joodse gemeente en dankzij de rijke joodse textielfabrikanten, met name de familie Menko, wordt in 1928 de derde synagoge gebouwd aan de Prinsestraat, voorzien van dagsjoel, ritueel badhuis, onderwijslokalen, feestzaal, kerkraadskamer en twee woonhuizen.
De joodse gemeenschap telde toen zo’n 1200 zielen. In de Tweede Wereldoorlog zijn er daarvan 700 vermoord. De Nederlands-Israëlitische gemeente in Enschede heeft zich na de Tweede Wereldoorlog echter weten te handhaven ook al was het soms kantje boord en was dat mede te danken aan de sluiting van andere synagogen in de regio waardoor de “Enschedese” gemeente feitelijk heel Twente en een deel van de Gelderse Achterhoek omvat. Deze regio telt 80 leden waarvan de meesten op leeftijd zijn, maar nog steeds weet men de noodzakelijke tien joodse mannen op zaterdag bijeen te brengen die een “geldige” viering van de Sabbath mogelijk maken. De samenkomst in de Enschedese synagoge is orthodox (de vrouwen zitten bijvoorbeeld apart), zo stelt Irene Berg, maar volgens haar schatting is 90% van de leden van de Enschedese synagoge zelf in het privé-leven helemaal niet orthodox. Men hecht echter aan de orthodoxe traditie in de synagoge.
De gemeenschap is klein, maar actief. Dit mede dankzij de inzet van enkele tientallen niet-joodse vrijwilligers die meehelpen bij de verschillende activiteiten die de synagoge organiseert. Elke woensdag- en zondagmiddag is de synagoge geopend voor individuele bezoekers en er is een educatieprogramma gemaakt voor leerlingen van groep 7 van de basisschool die ook massaal klassikaal naar de synagoge komen; niet alleen uit Enschede en omgeving, maar ook vanuit het aanpalende Duitsland. Ook organiseert de synagoge activiteiten die de thematiek van vreemdelingenhaat aan de orde stellen (zoals de afgelopen maand samen met de Openbare Bibliotheek een heel programma werd georganiseerd in het kader van 70 jaar bevrijding van Nederland). Het is in dit verband wel triest dat sinds vorig jaar een permanent politiehuisje tegenover de ingang van de synagoge staat omdat er een serieus te nemen dreiging van antisemitisme tegen de synagoge is geconstateerd.
Tijdens de rondleiding vult Frank van Zuijlen deze introductie op een aantal aspecten aan. Zo meldt hij in antwoord op de vraag hoe ongeschonden de synagoge uit de Tweede Wereldoorlog is gekomen, dat de Duitsers in eigen land gigantisch tegen synagogen tekeer zijn gegaan, maar in Nederland geen enkele synagoge hebben vernield. De twee woonhuizen die deel uitmaken van het synagogecomplex werden door hen als ziekenhuis gebruikt voor Duitse militairen en de grote zaal van de synagoge was een gezamenlijke voorraadschuur voor de Duitse officieren die massaal de in de directe omgeving, veelal aan joodse families toebehorende, huizen bewoonden. In 1944 werd in deze grote zaal een cellenblok gebouwd. Er zijn geen noemenswaardige vernielingen aangebracht. De grootste dreiging voor de synagoge was een geallieerd bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog op de wijk waarin de synagoge stond.
De grote kaalslag vond na de Tweede Wereldoorlog plaats toen gemeentes of bepaalde particulieren hun oog lieten vallen op de na de oorlog niet meer gebruikte synagogen en deze afbraken ten gunste van hun eigen bouwwoede. Van de 300 synagogen die Nederland in 1940 telde staan er nu nog 100 overeind en zijn er nog 30 als synagoge in gebruik. De synagoge van Oldenzaal werd door de gemeente afgebroken om het stadhuis uit te kunnen breiden, de synagoge van Hengelo sloot 15 jaar geleden de deuren en die van Almelo 2 jaar geleden. De synagoge van Winterswijk wordt nog één keer per jaar als zodanig gebruikt: de vindt de “Enschedese” viering in dat gebouw plaats. En de synagoge van Haaksbergen is in gebruik bij de Liberaal Joodse Gemeente in Twente (en omstreken).
Tenslotte meldt Van Zuijlen nog dat de Nederlands-Israëlitische gemeente in Enschede / Twente sinds het vertrek van de laatste voltijds-rabbijn afgelopen zomer geen voltijds-rabbijn maar kan betalen en nu een rabbijn deelt met een gemeente op zes uur reisafstand in Duitsland. De laatste twee voltijds-rabbijnen die in Enschede werkzaam waren, kwamen overigens uit Israël en zijn na hun dienstverband ook weer naar dat land teruggekeerd.
Irene Berg begon met een historische schetst. Uit een briefwisseling tussen het stadsbestuur van Enschede en de drost van Twente uit 1767 weten we dat er toen 3 uit Oost-Europa afkomstige joodse gezinnen in Enschede woonden. Zij werden in deze briefwisseling met wantrouwen beschreven en daarbij komt vooral het verontrustende feit aan bod dat de kinderen van deze drie gezinnen inmiddels de huwbare leeftijd hebben bereikt, zodat gevreesd wordt dat deze kleine gemeenschap zich spoedig uit zou breiden. In 1796 worden de joden, die tot dan toe alleen maar gedoogd werden, erkend als staatsburger. Dat betekent echter nog niet dat ze ook worden toegelaten tot het onderwijs en tot de gildes. Pas twee jaar later volgt de godsdienstige gelijkberechtiging waarop de joodse gemeenschap in Enschede in één van hun woonhuizen op zaterdag synagoge houdt. In 1834 kan in Enschede de eerste, overigens met financiële steun van niet-joodse Enschedese burgers, speciaal voor dat doel gebouwde synagoge in gebruik genomen worden. Bij de alomvattende stadsbrand van 1862 brandt ook deze synagoge af, maar in 1865 staat de tweede synagoge op vrijwel dezelfde plek aan de toenmalige Achterstraat, thans Stadsgravenstraat. Op de plaats van de eerste synagoge verrijst de joodse school die als gebouw nog steeds aan de Stadsgravenstraat staat. Deze twee synagoge is begin 20ste eeuw echter te klein voor de groeiende joodse gemeente en dankzij de rijke joodse textielfabrikanten, met name de familie Menko, wordt in 1928 de derde synagoge gebouwd aan de Prinsestraat, voorzien van dagsjoel, ritueel badhuis, onderwijslokalen, feestzaal, kerkraadskamer en twee woonhuizen.
De joodse gemeenschap telde toen zo’n 1200 zielen. In de Tweede Wereldoorlog zijn er daarvan 700 vermoord. De Nederlands-Israëlitische gemeente in Enschede heeft zich na de Tweede Wereldoorlog echter weten te handhaven ook al was het soms kantje boord en was dat mede te danken aan de sluiting van andere synagogen in de regio waardoor de “Enschedese” gemeente feitelijk heel Twente en een deel van de Gelderse Achterhoek omvat. Deze regio telt 80 leden waarvan de meesten op leeftijd zijn, maar nog steeds weet men de noodzakelijke tien joodse mannen op zaterdag bijeen te brengen die een “geldige” viering van de Sabbath mogelijk maken. De samenkomst in de Enschedese synagoge is orthodox (de vrouwen zitten bijvoorbeeld apart), zo stelt Irene Berg, maar volgens haar schatting is 90% van de leden van de Enschedese synagoge zelf in het privé-leven helemaal niet orthodox. Men hecht echter aan de orthodoxe traditie in de synagoge.
De gemeenschap is klein, maar actief. Dit mede dankzij de inzet van enkele tientallen niet-joodse vrijwilligers die meehelpen bij de verschillende activiteiten die de synagoge organiseert. Elke woensdag- en zondagmiddag is de synagoge geopend voor individuele bezoekers en er is een educatieprogramma gemaakt voor leerlingen van groep 7 van de basisschool die ook massaal klassikaal naar de synagoge komen; niet alleen uit Enschede en omgeving, maar ook vanuit het aanpalende Duitsland. Ook organiseert de synagoge activiteiten die de thematiek van vreemdelingenhaat aan de orde stellen (zoals de afgelopen maand samen met de Openbare Bibliotheek een heel programma werd georganiseerd in het kader van 70 jaar bevrijding van Nederland). Het is in dit verband wel triest dat sinds vorig jaar een permanent politiehuisje tegenover de ingang van de synagoge staat omdat er een serieus te nemen dreiging van antisemitisme tegen de synagoge is geconstateerd.
Tijdens de rondleiding vult Frank van Zuijlen deze introductie op een aantal aspecten aan. Zo meldt hij in antwoord op de vraag hoe ongeschonden de synagoge uit de Tweede Wereldoorlog is gekomen, dat de Duitsers in eigen land gigantisch tegen synagogen tekeer zijn gegaan, maar in Nederland geen enkele synagoge hebben vernield. De twee woonhuizen die deel uitmaken van het synagogecomplex werden door hen als ziekenhuis gebruikt voor Duitse militairen en de grote zaal van de synagoge was een gezamenlijke voorraadschuur voor de Duitse officieren die massaal de in de directe omgeving, veelal aan joodse families toebehorende, huizen bewoonden. In 1944 werd in deze grote zaal een cellenblok gebouwd. Er zijn geen noemenswaardige vernielingen aangebracht. De grootste dreiging voor de synagoge was een geallieerd bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog op de wijk waarin de synagoge stond.
De grote kaalslag vond na de Tweede Wereldoorlog plaats toen gemeentes of bepaalde particulieren hun oog lieten vallen op de na de oorlog niet meer gebruikte synagogen en deze afbraken ten gunste van hun eigen bouwwoede. Van de 300 synagogen die Nederland in 1940 telde staan er nu nog 100 overeind en zijn er nog 30 als synagoge in gebruik. De synagoge van Oldenzaal werd door de gemeente afgebroken om het stadhuis uit te kunnen breiden, de synagoge van Hengelo sloot 15 jaar geleden de deuren en die van Almelo 2 jaar geleden. De synagoge van Winterswijk wordt nog één keer per jaar als zodanig gebruikt: de vindt de “Enschedese” viering in dat gebouw plaats. En de synagoge van Haaksbergen is in gebruik bij de Liberaal Joodse Gemeente in Twente (en omstreken).
Tenslotte meldt Van Zuijlen nog dat de Nederlands-Israëlitische gemeente in Enschede / Twente sinds het vertrek van de laatste voltijds-rabbijn afgelopen zomer geen voltijds-rabbijn maar kan betalen en nu een rabbijn deelt met een gemeente op zes uur reisafstand in Duitsland. De laatste twee voltijds-rabbijnen die in Enschede werkzaam waren, kwamen overigens uit Israël en zijn na hun dienstverband ook weer naar dat land teruggekeerd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten